مجوز انتشار فصلنامه متن شناسی حکمی و عرفانی

جستار حاضر به مطالعۀ برخی از بنیادی‌ترین مفاهیم عرفان اسلامی در شعر مشفق کاشانی می‌پردازد. داده‌های تحقیق از طریق مطالعات کتابخانه‌ای فراهم آمده و با روش تحلیل، توصیف و قیاس بررسی شده است. مبنای نظری این جستار نقد مضمونی ربط‌گراست. از این‌رو، کلیّت فضای ذهنی شاعر سوژۀ تحلیل قرار دارد. یافته‌ها نشان می‌دهند که در شعر مشفق مفاهیم توکّل، یقین، رضا، ذکر، غیرت، ولایت، تصوّف، معرفت، محبّت، شوق و سماع گاهی با تأکید بر عین اصطلاح و گاهی با پرداختن مستقیم به معنا به‌کار رفته‌اند. برای تحلیل و ارزیابی مجموع معانی قصدشده و قصدناشده از اصطلاحات مزبور در شعر مشفق از رسالۀ قشیریّه که جزو مراجع عرفان اسلامی است، استفاده شده است. همسانی معانی اصطلاحات فوق در این اشعار با معنای آن‌ها در رسالۀ قشیری که از خوانش تطابقی این دو متن روشن می‌شود، دالّ بر رویکرد صحیح مشفق در مورد اصطلاحات فوق و تطابق فضای ذهنی وی با آموزه‌های اصیل عرفانی است. الگویی که از طبقه‌بندی موضوعی این شعرها به دست می‌آید نشان می‌دهد که نگرش عرفانی مشفق بر خلاف آنچه از برخی پژوهش‌های پیشین استنباط می‌شود، تک‌بُعدی نیست، بلکه حدّاقل بر محورهای چهارگانۀ ایدئولوژی اسلامی-شیعی، انقلاب اسلامی، خمریّه‌سرایی و عرفان شرقی شکل گرفته است. پرونده مقاله

چکیدهآفرینش انسان و اتفاقاتی که در زمان آفرینش رخ داد از موضوعاتی است که دست‌مایه بسیاری از صاحب نظران و مکاتب فکری و مذهبی گردیده است. در این میان نگاه عرفا به موضوع آفرینش انسان و سجده ملائک در برابر این مخلوق جدید با زاویه دید خاص می‌تواند جلوه های ویژه خود را داشته باشد. در بین این عرفا عطار و مولانا جایگاه برجسته‌یی هم در عرفان و هم ادبیات فارسی دارند. بازتاب خلقت آدمی و سجود در برابر آن از چشم این سرایندگان پوشیده نمانده است. در این مقاله نویسنده بر آن است تا آثار این دو شاعر را از منظر نماز بردن در برابر مخلوق جدید خداوند بررسی و دلایل آن را تنظیم نماید. با نگرشی به کلیه آثار این دو شاعر دلایلی از قیبل: فضلیت وجود دل در وجود انسان به عنوان فرودگاه و قدمگاه خداوند، بعد روحی انسان که سبب شرافت می‌گردد، جان و نفس، و موجودی که امکان تکاملش حتی تا عالم قدس و محضر حق وجود دارد،... بخشی از زمینه‌های است که دو شاعر جهت فضلیت انسان بر انواع دیگر آفریده‌ها بیان نموده‌اند. پرونده مقاله

حافظ همان توانا شاعر دردآشنایی است که روانکاوانه به عمق روح انسان های پیچیده در گردباد مغول، غوص کرده و با انگشتان عبارات نغز و فربهش التیام بخش آنان بوده است تا آن جا که پس از طی قرون، آغوشش به روی دردمندان هر عصر، گرم گشاده است. از دیگر سو این توفیق، بهره مندی حافظ از تعالیم اسلامی و مکتب های اخلاقی متعدد را گواه است که تعالیم اخلاقی مکتب رواقیون از جمله این مکاتب است گرچه، حافظ اشاره مستقیمی بر آن نکرده اما، با تفحص در آموزه های رواقیون و مقایسه آن با تعالیم اخلاقی حافظ این مدعا به اثبات می رسد.تأمل در آموزه های حافظ بخصوص با بیان تلویحی، روشنگر مسیر ما خواهد بود در شناسایی منابعی که آبشخور فکری او هستند و اهتمام شاعر را در برقراری آرامش درون روایت می کند.هدف این نوشتار بیان چندی از نقطه نظرات رواقیون با هدف تأمین آرامش درونی برای جوامع بشری و قیاس آن با آموزه های اسلامی حافظ که به همین منظور در خلال غزلیات بی نظیر او با لطافت خیال و ظرافت اندیشه گنجانده شده، می باشد. پرونده مقاله

ده نامه‌نویسی گونه‌ای ادبی است که در آن محب و محبوب طی ده نامه در مورد موضوعات مورد علاقه خود گفت‌و‌گو می‌کنند. قالب این نوع ادبی، مثنوی است. شروع آن از قرن پنجم با ادبیات غنایی و موضوع عاشقانه و اوج آن در قرن هشتم در ادبیات عرفانی است. ده نامه عماد فقیه کرمانی، شاعر عارف قرن هشتم، مجموعه‌ای از نامه‌های منظوم است، که در بحرهای مختلف سروده است. نامه‌هایی، که در ایام مختلف برای افراد، سلاطین عصر و احبای زمان سروده و در پایان عمر آنها را در مجموعه‌ای فراهم آورده و عنوان "ده‌نامه" را برای آن برگزیده است. این پژوهش بر آن است تا به روش توصیفی-تحلیلی و به شیوۀ کتابخانه‌ای ابتدا در مورد ده‌نامه ها نویسی مختصری بیاورد، و به این سؤال پاسخ بدهد که، سازه "را" در ده‌نامه عماد فقیه کرمانی به چه معانی و با چه بسامدی به کار گرفته است؟ و با توجه به این بسامد، سبک ساختاری ده‌نامه عمادچگونه است؟ نتیجه این پژوهش آن است که: از مجموع 657 بیت در ده نامه 45 بیت دارای سازه "را" است . که ۱2 مورد به عنوان "نشانه مفعولی"، 23 مورد به معنی "برای" و 9 مورد به معنی "کسره اضافی" و 1 مورد به معنی "به" بکار گرفته شده است. 85/6 درصد، میزان بسیار اندک سازه "را" در ده‌نامه، بیانگر این موضوع است که در قرن هشتم استعمال این سازه کم بوده است. این یکی از ویژگیهای سبکی ده‌نامه عماد فقیه کرمانی است. پرونده مقاله

در کتاب گنجینۀآسمانیِ آوینی گفتمانِ عرفانیِ ادبیات کلاسیک و ادبیات پایداری باهم دیده می‌شود. بنابراین برای فهم بهترِاین اثرکه نمونه‌ای ازادبیاتِ ‌معاصراست باید ارتباط بینامتنی عرفان و ادبیات کلاسیک مورد توجه قرارگیرد. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و رویکرد مقایسه‌ای به این سوال که آیا می‌توان کتابِ‌گنجینۀ آسمانی را یک متن عرفانی به حساب آورد؟پاسخ می دهد؛ با این پرسش به بررسی تأثیرپذیری گفتارمتن‌های آوینی‌ از متون کهن ادب فارسی به‌ویژه عرفان می‌پردازد و بن‌مایه‌های ‌عرفانی مانند؛ ولایت، رازداری، ذکر و ریاضت را به عنوان مهمترین شاخص‌های عرفانی مشترک گفتارمتن‌های آوینی و عرفان در نظرمی‌گیرد تا با بررسی آن‌ها در متون کلاسیک عرفانی ادب فارسی نشان دهد که، کتاب ایشان می‌تواند متنی عرفانی باشد. بدین منظور میزان و نحوۀ تأثیرپذیری آوینی از این بن‌مایه‌ها در متونی مانند مثنوی، کلیات شمس و دیوان حافظ و ... را بررسی می‌کند؛ با توجه به بسامد ِبالای این اصطلاحات نتایج این پژوهش مؤید این ‌است که آوینی برای توصیف مشاهدات خود از جنگ، از مضامین عرفانی کلاسیک، به‌خصوص اشعار مولانا و حافظ تأثیرپذیرفته و به ‌این مفاهیم جنبه‌ای پویا و زنده داده و آنها را در اثرِ خود با صورت بندیِ معاصر و نو به‌کار گرفته ‌است آن‌چنان‌که می‌توان گفت کتاب‌گنجینۀ آسمانی برادبیات غنی و عرفانی ایران اسلامی در جهان معاصراستواراست و متنی عرفانی در ادبیات معاصر به‌حساب می‌آید. پرونده مقاله

یکی از مسائل مورد توجه مکاتب الهی و بشری، معرفت نفس بوده است؛ زیرا با شناخت ویژگی های انسان، می توان برنامه ای متناسب با نیازهای او، برایش تدارک دید. از جمله ابعاد شناخت نفس، آگاهی از جنبه های منفی آن است. شناخت ضعف ها و کمبود ها، راهی را برای مبارزه و رفع این کمبود ها، پیش پای انسان می گذارد و متون وحیانی، بهترین شناخت را در مورد انسان، ارائه می دهند. عرفای مسلمان تلاش وافری را جهت شناختن و شناساندن نفس،به منصه ی ظهور، گذاشته اند و جهت غنی و استوار نمودن نظرات خود،از قرآن کریم و بیانات معصومین علیهم السلام، که متصل به منبع عظیم وحی بوده اند،استفاده کرده اند. هدف از انجام این پژوهش،بررسی واژه ی نفس، از دیدگاه عطار نیشابوری در منطق الطیر و میزان تاثیرپذیری وی از قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام، در این زمینه، مشخص است. بر اساس نتایج پژوهش، تصور عطار از نفس، در منطق الطیر، اغلب تصوری منفی است و با نفس امّاره در قرآن کریم،همخوانی دارد. وی برای بیان ویژگی های نفس، به کرّات،از آیات و روایات استفاده نموده است.گاهی قسمتی از آیه یا حدیث را به کار برده و گاهی نیز،از مفهوم آن استفاده کرده است. پرونده مقاله

جستار حاضر به مطالعۀ برخی از بنیادی‌ترین مفاهیم عرفان اسلامی در شعر مشفق کاشانی می‌پردازد. داده‌های تحقیق از طریق مطالعات کتابخانه‌ای فراهم آمده و با روش تحلیل، توصیف و قیاس بررسی شده است. مبنای نظری این جستار نقد مضمونی ربط‌گراست. از این‌رو، کلیّت فضای ذهنی شاعر سوژۀ تحلیل قرار دارد. یافته‌ها نشان می‌دهند که در شعر مشفق مفاهیم توکّل، یقین، رضا، ذکر، غیرت، ولایت، تصوّف، معرفت، محبّت، شوق و سماع گاهی با تأکید بر عین اصطلاح و گاهی با پرداختن مستقیم به معنا به‌کار رفته‌اند. برای تحلیل و ارزیابی مجموع معانی قصدشده و قصدناشده از اصطلاحات مزبور در شعر مشفق از رسالۀ قشیریّه که جزو مراجع عرفان اسلامی است، استفاده شده است. همسانی معانی اصطلاحات فوق در این اشعار با معنای آن‌ها در رسالۀ قشیری که از خوانش تطابقی این دو متن روشن می‌شود، دالّ بر رویکرد صحیح مشفق در مورد اصطلاحات فوق و تطابق فضای ذهنی وی با آموزه‌های اصیل عرفانی است. الگویی که از طبقه‌بندی موضوعی این شعرها به دست می‌آید نشان می‌دهد که نگرش عرفانی مشفق بر خلاف آنچه از برخی پژوهش‌های پیشین استنباط می‌شود، تک‌بُعدی نیست، بلکه حدّاقل بر محورهای چهارگانۀ ایدئولوژی اسلامی-شیعی، انقلاب اسلامی، خمریّه‌سرایی و عرفان شرقی شکل گرفته است. پرونده مقاله

حافظ همان توانا شاعر دردآشنایی است که روانکاوانه به عمق روح انسان های پیچیده در گردباد مغول، غوص کرده و با انگشتان عبارات نغز و فربهش التیام بخش آنان بوده است تا آن جا که پس از طی قرون، آغوشش به روی دردمندان هر عصر، گرم گشاده است. از دیگر سو این توفیق، بهره مندی حافظ از تعالیم اسلامی و مکتب های اخلاقی متعدد را گواه است که تعالیم اخلاقی مکتب رواقیون از جمله این مکاتب است گرچه، حافظ اشاره مستقیمی بر آن نکرده اما، با تفحص در آموزه های رواقیون و مقایسه آن با تعالیم اخلاقی حافظ این مدعا به اثبات می رسد.تأمل در آموزه های حافظ بخصوص با بیان تلویحی، روشنگر مسیر ما خواهد بود در شناسایی منابعی که آبشخور فکری او هستند و اهتمام شاعر را در برقراری آرامش درون روایت می کند.هدف این نوشتار بیان چندی از نقطه نظرات رواقیون با هدف تأمین آرامش درونی برای جوامع بشری و قیاس آن با آموزه های اسلامی حافظ که به همین منظور در خلال غزلیات بی نظیر او با لطافت خیال و ظرافت اندیشه گنجانده شده، می باشد. پرونده مقاله

ده نامه‌نویسی گونه‌ای ادبی است که در آن محب و محبوب طی ده نامه در مورد موضوعات مورد علاقه خود گفت‌و‌گو می‌کنند. قالب این نوع ادبی، مثنوی است. شروع آن از قرن پنجم با ادبیات غنایی و موضوع عاشقانه و اوج آن در قرن هشتم در ادبیات عرفانی است. ده نامه عماد فقیه کرمانی، شاعر عارف قرن هشتم، مجموعه‌ای از نامه‌های منظوم است، که در بحرهای مختلف سروده است. نامه‌هایی، که در ایام مختلف برای افراد، سلاطین عصر و احبای زمان سروده و در پایان عمر آنها را در مجموعه‌ای فراهم آورده و عنوان "ده‌نامه" را برای آن برگزیده است. این پژوهش بر آن است تا به روش توصیفی-تحلیلی و به شیوۀ کتابخانه‌ای ابتدا در مورد ده‌نامه ها نویسی مختصری بیاورد، و به این سؤال پاسخ بدهد که، سازه "را" در ده‌نامه عماد فقیه کرمانی به چه معانی و با چه بسامدی به کار گرفته است؟ و با توجه به این بسامد، سبک ساختاری ده‌نامه عمادچگونه است؟ نتیجه این پژوهش آن است که: از مجموع 657 بیت در ده نامه 45 بیت دارای سازه "را" است . که ۱2 مورد به عنوان "نشانه مفعولی"، 23 مورد به معنی "برای" و 9 مورد به معنی "کسره اضافی" و 1 مورد به معنی "به" بکار گرفته شده است. 85/6 درصد، میزان بسیار اندک سازه "را" در ده‌نامه، بیانگر این موضوع است که در قرن هشتم استعمال این سازه کم بوده است. این یکی از ویژگیهای سبکی ده‌نامه عماد فقیه کرمانی است. پرونده مقاله

چکیدهآفرینش انسان و اتفاقاتی که در زمان آفرینش رخ داد از موضوعاتی است که دست‌مایه بسیاری از صاحب نظران و مکاتب فکری و مذهبی گردیده است. در این میان نگاه عرفا به موضوع آفرینش انسان و سجده ملائک در برابر این مخلوق جدید با زاویه دید خاص می‌تواند جلوه های ویژه خود را داشته باشد. در بین این عرفا عطار و مولانا جایگاه برجسته‌یی هم در عرفان و هم ادبیات فارسی دارند. بازتاب خلقت آدمی و سجود در برابر آن از چشم این سرایندگان پوشیده نمانده است. در این مقاله نویسنده بر آن است تا آثار این دو شاعر را از منظر نماز بردن در برابر مخلوق جدید خداوند بررسی و دلایل آن را تنظیم نماید. با نگرشی به کلیه آثار این دو شاعر دلایلی از قیبل: فضلیت وجود دل در وجود انسان به عنوان فرودگاه و قدمگاه خداوند، بعد روحی انسان که سبب شرافت می‌گردد، جان و نفس، و موجودی که امکان تکاملش حتی تا عالم قدس و محضر حق وجود دارد،... بخشی از زمینه‌های است که دو شاعر جهت فضلیت انسان بر انواع دیگر آفریده‌ها بیان نموده‌اند. پرونده مقاله

یکی از مسائل مورد توجه مکاتب الهی و بشری، معرفت نفس بوده است؛ زیرا با شناخت ویژگی های انسان، می توان برنامه ای متناسب با نیازهای او، برایش تدارک دید. از جمله ابعاد شناخت نفس، آگاهی از جنبه های منفی آن است. شناخت ضعف ها و کمبود ها، راهی را برای مبارزه و رفع این کمبود ها، پیش پای انسان می گذارد و متون وحیانی، بهترین شناخت را در مورد انسان، ارائه می دهند. عرفای مسلمان تلاش وافری را جهت شناختن و شناساندن نفس،به منصه ی ظهور، گذاشته اند و جهت غنی و استوار نمودن نظرات خود،از قرآن کریم و بیانات معصومین علیهم السلام، که متصل به منبع عظیم وحی بوده اند،استفاده کرده اند. هدف از انجام این پژوهش،بررسی واژه ی نفس، از دیدگاه عطار نیشابوری در منطق الطیر و میزان تاثیرپذیری وی از قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام، در این زمینه، مشخص است. بر اساس نتایج پژوهش، تصور عطار از نفس، در منطق الطیر، اغلب تصوری منفی است و با نفس امّاره در قرآن کریم،همخوانی دارد. وی برای بیان ویژگی های نفس، به کرّات،از آیات و روایات استفاده نموده است.گاهی قسمتی از آیه یا حدیث را به کار برده و گاهی نیز،از مفهوم آن استفاده کرده است. پرونده مقاله

در کتاب گنجینۀآسمانیِ آوینی گفتمانِ عرفانیِ ادبیات کلاسیک و ادبیات پایداری باهم دیده می‌شود. بنابراین برای فهم بهترِاین اثرکه نمونه‌ای ازادبیاتِ ‌معاصراست باید ارتباط بینامتنی عرفان و ادبیات کلاسیک مورد توجه قرارگیرد. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و رویکرد مقایسه‌ای به این سوال که آیا می‌توان کتابِ‌گنجینۀ آسمانی را یک متن عرفانی به حساب آورد؟پاسخ می دهد؛ با این پرسش به بررسی تأثیرپذیری گفتارمتن‌های آوینی‌ از متون کهن ادب فارسی به‌ویژه عرفان می‌پردازد و بن‌مایه‌های ‌عرفانی مانند؛ ولایت، رازداری، ذکر و ریاضت را به عنوان مهمترین شاخص‌های عرفانی مشترک گفتارمتن‌های آوینی و عرفان در نظرمی‌گیرد تا با بررسی آن‌ها در متون کلاسیک عرفانی ادب فارسی نشان دهد که، کتاب ایشان می‌تواند متنی عرفانی باشد. بدین منظور میزان و نحوۀ تأثیرپذیری آوینی از این بن‌مایه‌ها در متونی مانند مثنوی، کلیات شمس و دیوان حافظ و ... را بررسی می‌کند؛ با توجه به بسامد ِبالای این اصطلاحات نتایج این پژوهش مؤید این ‌است که آوینی برای توصیف مشاهدات خود از جنگ، از مضامین عرفانی کلاسیک، به‌خصوص اشعار مولانا و حافظ تأثیرپذیرفته و به ‌این مفاهیم جنبه‌ای پویا و زنده داده و آنها را در اثرِ خود با صورت بندیِ معاصر و نو به‌کار گرفته ‌است آن‌چنان‌که می‌توان گفت کتاب‌گنجینۀ آسمانی برادبیات غنی و عرفانی ایران اسلامی در جهان معاصراستواراست و متنی عرفانی در ادبیات معاصر به‌حساب می‌آید. پرونده مقاله

تبیین هستی شناختی فطرت ارتباط مستقیمی با مسئله‌ی اصالت وجود یا ماهیت دارد. به‌گونه‌ای که متأثر از هرکدام نقش آن در تکامل انسان و تحقق معنای انسانیت متفاوت است. بسیاری از فلاسفه‌ی اسلامی پس از سهروردی بنا را بر اصالت وجود گذاشتند. ملاصدرا در این بحث پیشگام است.و مبنای اصلی حکمت متعایه بر اصالت وجود و اعتباریت ماهیت قرار گرفته است. اگر ماهیت اعتباری و ساخته‌وپرداخته‌ی ذهن است و اگر فطرت انسان همان ماهیت انسان است فلذا طبق مبانی اصالت وجود نمی‌توان برای فطرت اصالتی قائل شد؛ بنابراین یا باید از اصالت وجود دست کشید یا فطرت را انکار کرد و یا راه‌حلی ارائه داد که میان ماهیت و فطرت اثبات تغایر کرد.از فطرت نمیتوان دست کشید و اثبات تغایر نیز ممکن نیست پس در هر صورت بر اساس مبانی فلسفی حکمت متعایه هیچ تبیین معقول وجود شناختی از فطرت نمیتوان ارایه داد و باید در این مبانی تجدید نظر شود. پرونده مقاله